شرایط نامتعارف در بازارهای سرمایه تجربه جهانی و رویکردهای فراروی آن

 به گزارش روابط عمومی بورس تهران و و بنابر گزارش پژوهشی منتشر شده توسط مدیریت تحقیق و توسعه، بازار سرمایه در میان بازارهای مالی که وظیفه‌ی تنظیم جریان منابع مالی متناسب با میزان فعالیت‌های اقتصادی را برعهده دارند، با انجام وظیفه مهم تأمین منابع مالی بلندمدت و میان‌مدت، نقش در خور توجهی در افزایش حجم سرمایه‌گذاری‌ها در اقتصاد دارد. 

از کارکردهای بااهمیت بازار سرمایه‌ آن است که مبالغ هنگفتی از سرمایه‌ها و نقدینگی سرگردان را به سمت بنگاه‌ها و پروژه‌های مولد و فعال اقتصادی هدایت می‌کند. بازار اوراق بهادار به عنوان منعکس‌کننده‌ی شرایط اقتصادی هر کشور، تحت تأثیر متغیرهای مختلفی مانند تحولات بین‌المللی اعم از اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، روند متغیرهای کلان اقتصاد داخلی مانند رشد اقتصادی، حجم نقدینگی، تولیدناخالص داخلی و ....، پیشرفت‌های تکنولوژیکی و امثال آن قرار دارد. این متغیرها می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر کارکرد و سمت و سوی بازار سرمایه تأثیرگذار باشند.

بورس اوراق بهادار در چارچوبی مشخص، ضمن سهیم‌کردن عموم مردم در مالکیت شرکت‌ها، به جذب نقدینگی سرگردان در اقتصاد کمک می‌کند. از طرف دیگر، با تخصیص این منابع به بنگاه‌ها و واحدهای مولد، میزان تولید افزایش یافته و کسب‌و‌کارها رونق می‌گیرد. همچنین، بورس اوراق بهادار همواره شرایط سرمایه‌گذاری را برای سرمایه‌گذاران مختلف با انگیزه‌ و درجه ریسک‌پذیری متفاوت فراهم می‌کند.

 در صورتی که بورس اوراق بهادار به وظیفه‌ی اصلی خود یعنی جریان سرمایه و تخصیص بهینه‌ی آن به واحدهای اقتصادی جامعه عمل بپوشاند، می‌تواند با جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی به پیشرفت‌اقتصادی کشور کمک بزرگی کند. اما در برخی از مقاطع زمانی، شرایطی به وجود خواهد آمد که کارکرد اصلی بازار اوراق بهادار با مشکل مواجه می‌شود که از آن به عنوان شرایط نامتعارف نام برده می‌شود. در این وضعیت بازار عملکرد صحیح و مناسب از خود نشان نداده و دچار واکنش بیش از اندازه (مثبت یا منفی نسبت به اخبار، شایعات و رویدادهای تأثیرگذار بر محیط سرمایه‌گذاری) خواهد شد. در صورت تداوم این شرایط برای بازار اوراق بهادار، انتظار شکل‌گیری سقوط یا حباب قیمتی دور از ذهن نخواهد بود.

سقوط یا ریزش بازار سهام به معنای کاهش چشمگیر و ناگهانی قیمت اوراق بهادار در بخش‌های مهم و تاثیرگذار بازار است که منجر به کاهش قابل توجهی در ارزش اوراق بهادار و کل بازار می‌شود. ترس و هراس تقریباً به اندازه‌ی عوامل بنیادی اقتصاد بر سقوط بازار تأثیر می‌گذارد. سقوط‌های بازار اغلب از حباب اقتصادی بازار سهام پیروی می‌کنند. سقوط بازار سهام در واقع پدیده‌ای اجتماعی است که رخدادهای بیرونی اقتصادی با عوامل روانی و رفتاری سرمایه‌گذاران با یکدیگر ترکیب می‌شود. در این وضعیت، برخی از شرکت‌کنندگان بازار، شرکت‌کنندگان بیشتری را وادار به فروش می‌کنند و در واقع آن‌ها را نسبت به فروش تحریک می‌کنند.

به طور کلی، سقوط بازار در شرایط خاصی مانند دوره‌ای طولانی‌مدت افزایش قیمت سهام و خوش‌بینی بیش از حد نسبت به بهبود متغیرهای اقتصادی، بازاری که در آن نسبت قیمت به درآمد بیشتر از میانگین بلندمدت می‌شود و استفاده‌ی گسترده از خرید اعتباری و اهرم بدهی توسط مشارکت‌کنندگان بازار شکل می‌گیرد.

 شکل‌گیری حباب قیمتی نیز یکی از شرایط نامتعارف بازارهای اوراق بهادار است که در نهایت به سقوط می‌انجامد. حباب بازار سهام نوعی حباب اقتصادی است و زمانی که شرکت‌کنندگان بازار قیمت‌ها را به بالاتر از ارزش مرتبط با سیستم‌های ارزش‌گذاری آن‌ها هدایت می‌کنند و دارایی‌های مالی بیش از قیمت واقعی خود دادوستد می‌شوند، حباب قیمتی به وقوع می‌پیوندد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد دلایل مختلفی برای شکل‌گیری حباب قیمتی یا سقوط بورس در کشورهای مختلف دنیا نقش داشته‌اند. از این‌رو، اقداماتی که نهادهای ناظر و مسئولان تصمیم‌ساز اقتصادی اتخاذ کرده‌اند، به شرایط اقتصادی و اجتماعی، میزان بین‌المللی‌بودن بازارها، میزان توسعه‌یافتگی بازارهای مالی کشورها  و .... بستگی دارد.

به این منظور طی گزارشی، عوامل بروز شرایط نامتعارف اعم از حباب قیمتی و سقوط بازارهای اوراق بهادار مورد واکاوی قرار گرفته است. هم‌چنین تمهیدات اتخاذشده توسط مقامات مسئول برای مواجهه با آن و نتایج آن اقدامات (تا آنجا که اطلاعات مرتبط با آن در دسترس بود) مورد بررسی قرار گرفت. پس از پایان بررسی تجربیات و اقدامات سایر کشورها، سازوکارهای مناسب برای مواجهه با شرایط شکل‌گیری حباب قیمتی و سقوط ناگهانی بازار در بورس تهران (با توجه به شرایط خاص اقتصادی، سیاسی و اجتماعی) ارایه شده است.