دلیل پسرفت یا پیشرفت نهضت ها  

علت پسرفت یا پیشرفت یک نهضتی که گستره بسیار وسیعی مثل مارکسیسم و کمونیسم دارد، نه چیز کوچکی مثل ملی شدن صنعت نفت است و نه فمینیسم و اینجور چیزها. مثلاً مطابق نظر ماکس وبر، سکولاریسم سه هزار سال است که حرکت می‌کند و به تدریج پیروز می‌شود. من شاگرد برادر ماکس وبر بودم .

بالاخره این را از نزدیک می‌دیدم که می‌گفت سرنوشت تزهای خیلی بزرگ، دکترین‌های خیلی بزرگ در تاریخ بشریت این است که به یک دلیل رشد نمی‌کنند و به یک دلیل هم فرو نمی‌ریزند. عوامل بسیار زیادی دست به دست هم می‌دهند تا کمونیسم به وجود می‌آید و خرده خرده فرو می‌ریزد.

 اگر روسو 60 سال بعد از اینکه مرد، زنده می‌شد و به جامعه فرانسه نگاه می‌کرد می‌گفت: «بُلُونته دوته، بُلُونته ژنرال»: (اراده عام تمام جامعه، اراده تک‌تک افراد جامعه).

اگر نیچه که کتاب «چنین گفت زرتشت»، را نوشته اگر فقط 45 سال بعد که هیتلر آمد، زنده می‌شد و آن کثافت را می‌دید، می‌گفت این است این ابرمردی که من می‌خواستم؟ ... گفتم اگر مارکس زنده می‌شد و استالین احمق لات بی سروپا را می‌دید، می‌گفت آن مارکسیسمی که من می‌گویم چنین چیزی نیست.