دوشنبه های آموزشی بازار سرمایه: ارکان بازار سرمایه را بیشتر بشناسید

به گزارش لحظه نگر مالی تیم متفکران به نقل از بازار سرمایه ایران، 1در هفته گذشته در خصوص شاخص‌های بازار سرمایه مطالبی عنوان شد. در این هفته مطالبی در خصوص ارکان مهم بازار سرمایه، کارکردهای آن‌ها و نحوه ارتباط آن‌ها با سایر ارکان مطرح می شود.

گردش چند دقیقه ای:
مسیر خدمات مالی و حسابداری را مجازی طی کنید

ارکان بازار سرمایه ایران عبارتند از:

شورای عالی بورس و اوراق بهادار، سازمان بورس و اوراق بهادار، شرکت بورس اوراق بهادار تهران، شرکت فرابورس ایران، شرکت بورس کالای ایران، شرکت بورس انرژی ایران، شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، شرکت رایان بورس، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، شرکت اطلاع رسانی و خدمات بورس

شورای عالی بازار سرمایه، بالاترین رکن بازار اوراق بهادار است که تصویب سیاست کلان و خط مشی بازار در قالب سیاست‌های کلی نظام و قوانین و مقررات مربوط و همچنین اتخاذ تدابیر لازم برای ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار و اعمال نظارت عالیه بر اجرای قانون بازار اوراق بهادار از مهمترین وظایف آن است.

سازمان بورس و اوراق بهادار، بر اساس تعریف قانون بازار اوراق بهادار، مؤسسه عمومی غیردولتی است که دارای شخصیت حقوقی و مالی مستقل بوده و از محل کارمزدهای دریافتی و سهمی از حق پذیرش شرکت‌ها در بورس‌ها و سایر درآمدها اداره می‌شود.

شرکت بورس اوراق بهادار تهران، در بهمن ماه سال 1346 بر پایه قانون مصوب اردیبهشت ماه 1345 تأسیس شد. مأموریت اصلی این شرکت، ایجاد بازاری منصفانه، کارآ و شفاف با ابزارهای متنوع و دسترسی آسان به‌منظور ایجاد ارزش افزوده برای ذی‌نفعان است. بر پایه قانون بازار اوراق بهادار مصوب سال 1384، بورس اوراق بهادار تهران نیز از سازمان عمومی غیرانتفاعی به شرکت سهامی عام انتفاعی تبدیل شد و عملیات اجرایی را بر عهده گرفت. تشکیل، سازمان‌دهی و ادارۀ بورس اوراق بهادار؛ پذیرش اوراق بهادار؛ وضع و اجرای ضوابط حرفه‌ای و انضباطی برای اعضا، تعیین وظایف و مسئولیت‌های اعضا و نظارت بر فعالیت آنها؛ نظارت بر حسن انجام معاملات اوراق بهادار پذیرفته شده؛ تهیه، جمع‌آوری، پردازش و انتشار اطلاعات و نظارت بر فعالیت ناشران اوراق بهادار پذیرفته شده، از مهم‌ترین وظایف مربوط به آن است.

شرکت فرابورس ایران، بر اساس بند ۸ از ماده یک قانون بازار اوراق بهادار، بازار خارج از بورس، بازاری در قالب شبکۀ ارتباط الکترونیک یا غیر الکترونیک برای معاملات اوراق بهادار بر پایه مذاکره عنوان‌شده است. باهدف ایفای نقش بازار خارج از بورس، شرکت فرابورس ایران در تاریخ ۲۲ آبان۸۷  به ثبت رسید و در مهرماه ۸۸ به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

فرابورس ایران با ساختار و جایگاه قانونی مشابه بورس اما با شرایط پذیرش و معامله ساده‌تر ایجاد شد، تا حوزه شمول بازار سرمایه کشور را گسترش دهد.

مهم‌ترین وظیفه فرابورس ایران، ساماندهی و هدایت بخشی از بازار سرمایه است که شرایط ورود به بورس اوراق بهادار را ندارند. از سویی بسیاری از شرکت ها تمایل دارند هر چه سریعتر به بازار وارد شوند که از این رو به دلیل قوانین آسانتر فرابورس ، از این مسیر به بازار سرمایه وارد می شوند.

لذا رویه‌های پذیرش شرکت‌ها و تنوع شرایط پذیرش به گونه ایست که شرکت‌ها با احراز حداقل شرایط و در سریع‌ترین زمان ممکن، امکان ورود به بازار را داشته و از کلیه مزایای شرکت‌های پذیرفته‌شده در بازار اوراق بهادار استفاده کنند.

شرکت بورس کالای ایران، با تصویب بند (ج) ماده (95) قانون برنامه سوم و بند (الف) قانون برنامه چهارم، شورای عالی بورس موظف به تشکیل و گسترش بورس‌های کالایی در ایران شد.

بورس کالای ایران، بازاری است که در آن خرید و فروش کالاهای معین صورت می‌گیرد و به‌طور منظم و دائم فعال است. در بورس کالا معمولاً مواد خام و مواد اولیه مورد معامله قرار می‌گیرد. هر بازار کالایی زیرمجموعه بورس کالا را بانام همان کالایی که مورد معامله قرار می‌گیرد نام‌گذاری می‌کنند.

شرکت بورس انرژی ایران، در پی درخواست‌های جداگانه‌ای که برای راه‌اندازی بورس نفت و برق در شورای عالی بورس و اوراق بهادار ایران مطرح شد سرانجام در جلسه 30 خرداد1390، تجمیع این درخواست‌ها به راه‌اندازی بورس انرژی منجر شد.

 بر این اساس، بورس انرژی به‌ عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضۀ محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال‌سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفت.

 متعاقب صدور مجوز فعالیت بورس انرژی و برای تعیین گروه‌های سهامداری این بورس، سازمان بورس و اوراق بهادار، فراخوانی را در تاریخ 5 تیر1390 جهت مشارکت نهادهای مالی و فعالان صنعت نفت، گاز و فراورده‌های نفتی و برق منتشر کرد و نهایتاً نخستین معاملات این بورس روی کالاهای برق، قطران و زغال‌سنگ در تاریخ 19 اسفند 1391 رقم خورد.

شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (CSDI) ، به‌موجب ماده یک  و ماده 55 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه ۱۳۸۴، جهت انجام امور پس از معاملات بازارهای سهام یا خارج از بورس در تاریخ دی‌ماه 1384 تشکیل شد.

پس از معاملات بازارهای مالی، وظیفه این شرکت شامل سپرده‌گذاری و ثبت، نگهداری و انتقال اوراق بهادار و پایاپای و تسویه معاملات انجام‌شده است. شرکت سپرده‌گذاری دارای یک سیستم الکترونیکی است که بر اساس آن مالکیت اوراق بهادار، بدون نیاز به مبادله فیزیکی گواهی سهام یا هر سند کاغذی دیگر، هم‌زمان با انتقال اوراق از یک حساب به‌حساب دیگر تغییر می‌کند. ازاین‌رو عملکرد آن بسیار شبیه عملکرد بانک است. سیستم سپرده‌گذاری به‌عنوان یک‌نهاد امین، وظیفۀ نگهداری و نقل‌وانتقال اوراق بهادار سرمایه‌گذاران را بر عهده دارد. این اوراق به نام سرمایه‌گذاران در سیستم ثبت می‌شود و همه حقوق و عواید اوراق ازجمله سود تقسیم‌شده، سهام جایزه، حق تقدم‌های خرید و حق رأی همچنان در اختیار مالکان اصلی اوراق بهادار قرار دارد.

شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، به‌عنوان یکی از شرکت‌های زیرساخت برای ارائه‌ خدمات به چرخه‌ کامل «معاملات الکترونیکی» ابزارهای مالی به ارکان بازار سرمایه، تحت نظارت مستقیم سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند. مدیریت سیستم معاملات، محاسبه شاخص‌های مختلف بازار و انتشار لحظه‌ای اطلاعات مربوط به معاملات ازجمله وظایف مهم این شرکت است.

شرکت رایان بورس، وابسته به سازمان بورس و اوراق بهادار و متولی سیستم موسوم به کدال (CODAL) باهدف ارائه راهکارهای نوین فناوری اطلاعات و نگهداری و توسعۀ سامانه‌های اطلاعاتی بازار سرمایه تأسیس‌شده است. طبق ماده 2 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران (مصوب آذرماه 1384)، سازمان بورس و اوراق بهادار در راستای حمایت از حقوق سرمایه‌گذاران و باهدف ساماندهی، حفظ و توسعه بازار شفاف، منصفانه و کارای اوراق بهادار و به‌منظور نظارت بر حسن اجرای قانون و بر اساس ماده 7 همان قانون، اتخاذ تدابیر لازم جهت پیشگیری از وقوع تخلفات در بازار اوراق بهادار و نیز نظارت بر افشای اطلاعات بااهمیت توسط شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان بر عهده هیئت‌مدیره این سازمان است. در این خصوص سامانۀ یکپارچه گردآوری، نظارت و انتشار الکترونیکی اطلاعات به نشانی www.codal.ir به‌منظور مکانیزه کردن جمع‌آوری، بررسی و انتشار اطلاعات مالی شرکت‌های ثبت‌شده نزد سازمان و سایر اشخاصی که طبق قانون بازار اوراق بهادار ملزم به گزارش اطلاعات خود هستند، طراحی‌شده است.

کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار، در اجرای بند 5 ماده یک و ماده 53 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران مصوب آذرماه 1384 و پس از تصویب «دستورالعمل تشکیل و ثبت کانون‌های فعال در بازار اوراق بهادار» توسط هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، «اساسنامه کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار» در تاریخ 20 اسفند 1385 به‌عنوان یک مؤسسه غیردولتی، غیرتجاری و غیرانتفاعی به تصویب هیئت‌مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار رسید. این نهاد در مهرماه 1386 فعالیت خود را به‌عنوان یک تشکل خود انتظام در راستای اجرای وظایف قانونی به‌طور رسمی آغاز کرد. برخی از موضوعات فعالیت کانون عبارت‌اند از:

بنگرید:

پیشنهاد مقررات پذیرش، تعلیق یا لغو عضویت اعضای کانون و اشخاص وابسته به اعضاء به سازمان و اجرای آن‌ها.

نظارت بر عملکرد اعضاء کانون و اشخاص وابسته به اعضاء و ارزیابی عملکرد آنان در چارچوب مقررات به‌منظور: اطلاع‌رسانی، حصول اطمینان از اجرای قوانین و مقررات و حصول اطمینان از حفظ و تداوم شرایط پذیرش و کسب شرایط جدید در مهلت‌های زمانی تعیین‌شده؛

نظارت بر برنامه‌های تبلیغاتی اعضاء کانون به‌منظور جلوگیری یا پیش‌گیری از ارائه اطلاعات ناقص و گمراه‌کننده. وضع و اجرای ضوابط و استانداردهای حرفه‌ای و انضباطی برای اعضاء کانون در چارچوب قوانین و مقررات،

کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران، تشکلی خود انتظام به شکل غیردولتی، غیرتجاری، غیرانتفاعی، غیرسیاسی و دارای شخصیت حقوقی و استقلال مالی است که در اجرای ماده ۳۵ قانون بازار اوراق بهادار و بر اساس «دستورالعمل تشکیل و ثبت کانون‌های فعال در بازار اوراق بهادار» برای مدت نامحدود تشکیل می‌شود و از مصادیق کانون‌های تعریف‌شده دربند ۵ ماده یک قانون بازار اوراق بهادار محسوب می‌شود.

 منابع مالی کانون از طریق حق عضویت اولیه، حق عضویت سالانه، سپرده‌های اعضا، کمک‌های بلاعوض، درآمد دوره‌های آموزشی و فعالیت‌های پژوهشی، درآمدهای سپرده بانکی، اوراق مشارکت و گواهی سپرده و یا منابع دیگر تأمین می‌شود. اعضای کانون عبارت‌اند از: نهادهای مالی مشمول ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار شامل: شرکت‌های سرمایه‌گذاری، انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری ازجمله صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های هلدینگ، شرکت‌های تأمین سرمایه و سایر نهادهای سرمایه‌گذاری.

شرکت اطلاع‌رسانی و خدمات بورس، وابسته به سازمان بورس و اوراق بهادار، در مردادماه 1383  با شعار "با ما بورس را بشناسید" تأسیس شد.

مهم‌ترین هدف این شرکت:

ایجاد پایگاه اطلاع‌رسانی بازار سرمایه

گسترش فرهنگ سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مالی است که در قالب برنامه‌های متعددی ازجمله  طراحی، پیاده‌سازی و راه‌اندازی سازوکارهای مناسب و متعدد اطلاع‌رسانی در بازار سرمایه.

انتشار کتب، مجلات، نشریات الکترونیک، لوح‌های فشرده و سایر انواع بسته‌های آموزشی مکتوب، الکترونیک، دیداری و شنیداری.

برگزاری دوره‌های آموزشی عمومی و تخصصی در حوزه بازار سرمایـه.

برگزاری آزمون گواهینامه‌های حرفه‌ای سازمان بورس و اوراق بهادار.

برگزاری نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و سمینارهای تخصصی.