انواع بازارهای مالی و کارکرد آنها

در هفته­ های گذشته در خصوص تعاریف بورس و بازار سرمایه، تاریخچه بورس در دنیا و در کشور (در دو برهه قبل و بعد از انقلاب) ‌مباحثی عنوان شد. اکنون در این هفته به بازار مالی پرداخته می­ شود.

گردش چند دقیقه ای:
مسیر خدمات مالی و حسابداری را مجازی طی کنید

به گزارش لحظه نگر مالی تیم متفکران به نقل از خبرگزاری بازار سرمایه(سنا)، بازار مالی Financial market ) ) مهم ترین جزء نظام مالی است. بازارهای مالی ساختارهایی است که منابع مالی از طریق آنها به گردش در می ‌آیند. با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی و مالی، بخش مالی را می‌توان به عنوان زیرمجموعه ‌ای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه، اعتبارات و سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات مشخص از طرف پس‌انداز کنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان، جریان می ‌یابد.

هم­چنین بازارهای مالی بازارهایی هستند که در آنها دارایی­ های مالی مبادله می شوند. دارایی­ های مالی دارایی­ هایی همانند سهام و اوراق قرضه هستند که ارزش آنها به ارزش تولیدات و خدمات ارائه شده توسط شرکت­های منتشر کننده آنها وابسته است. تفاوت دارایی­ های مالی با دارایی ­های واقعی در این است که دارایی­ های واقعی ماهیت فیزیکی دارند مانند اتومبیل، املاک و مستغلات، و وسایل منزل اما دارایی­ های مالی این ­گونه نیستند و اساسا برخی از آن ­ها ماهیت فیزیکی خارجی نیز ندارند و در نهایت در قالب یک اوراق بهادار خلاصه می ­شوند.

در دنیا مدل ­های مختلفی برای سرمایه ­گذاری وجود دارد. خرید دارایی­ های فیزیکی نظیر طلا، سکه، ارز و ... یکی از راه­های سرمایه ­گذاری است. مسیر دیگر اما می ­تواند خرید دارایی­ های مالی باشد. مزیت خرید دارایی­ های مالی نسبت به خرید دارایی­ های واقعی از دیدگاه اقتصادی این است که اولا دارایی واقعی کالای مصرفی است نه وسیله پس انداز و سرمایه گذاری. دوم اینکه خرید دارایی­ های واقعی و بلااستفاده نگه داشتن آنها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بلااستفاده نگه داشتن منابع کشور است و ارزش افزوده ­ای ایجاد نمی کند. مگر آنگه از آن استفاده شود. مثل اینکه شخصی اتومبیل و یا خانه ‌ای بخرد و آن را اجاره دهد. چند نوع از دارایی­ های مالی عبارتند از: سپرده ­های سرمایه گذاری در بانک­ها، طرح های بازنشستگی که توسط صندوق­ های بازنشستگی ارایه می ­شود، انواع بیمه نامه ­های شرکت ­های بیمه و در نهایت اوراق بهادار قابل داد و ستد در بورس اوراق بهادار که توسط کارگزاران خرید و فروش می شود.

طبقه بندی بازارهای مالی بر اساس نوع دارایی

می‌توان بازار اوراق بهادار را به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی کرد:

بازار سهام: (stock market)  یک بازار سازمان­دهی شده است که با هدف خرید و فروش سهام شکل گرفته شده است. یک نمونه این بازار می­ تواند بازارهای بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران باشد.

بازار اوراق بدهی:( Debt market )  بازاری است که در آن ابزارهای با درآمد ثابت(اوراق قرضه) داد و ستد می ‌شوند. یک نمونه این بازار می­ تواند اوراق خزانه اسلامی منتشر شده در فرابورس ایران باشد.

بازار ابزارهای مشتقه( Derivative Market ) : معاملات در این بازار نسبت به بازار نقدی سرعت و قدرت نقدشوندگی بیش تری دارد و هزینه کم تری در بازار ایجاد می­ کند بازاری است برای معاملات ابزارهایی مبتنی بر دارایی‌ های مالی یا فیزیکی که از آن جمله می توان به اختیار معامله و قرارداد آتی اشاره کرد. یک نمونه این بازار می­تواند قراردادهای آتی سکه طلای بورس کالای ایران باشد.

طبقه بندی بازارهای مالی بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار

بازار دست اول (اولیه) ( primary market )

شرکت ‌ها، مؤسسات و بنگاه ‌های اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مبالغ هنگفتی نیاز دارند که اغلب این منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود، به‌ دست می ‌آورند. واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتبار برای اولین بار در بازار دست اول انجام می‌شود. به عبارت دیگر در بازار دست اول، اوراق بهادار برای نخستین بار منتشر می ‌شوند. بر این اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است. در بازار اولیه شرکت ­های تامین سرمایه، مهمترین نقش را ایفا می کنند. از نقش آن­ ها می توان به پذیره نویسی و تعهد پذیره نویسی اشاره کرد. اگر پذیره نویسی، مبلغ سرمایه بالایی بخواهد، گاهی شرکت های تامین سرمایه باهم سندیکا تشکیل می ­دهند. یک نمونه از این بازار می ­تواند پذیره نویسی سهام یک شرکت سهامی عام باشد.

بنگرید:

بازار دست دوم (ثانویه) ( Secondary market )

پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن ‌که این اوراق بتوانند مورد داد و ستد قرار گیرند، به بازار دیگری نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته می ‌شود. در این بازار، اوراق قابلیت داد و ستد پیدا می‌ کنند. وجود بازار دست دوم، صرفاً به این دلیل است که قابلیت نقدشوندگی اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش ‌دهد، ضمن این‌ که شرایطی فراهم می‌ آورد که قرض‌ دهندگان و قرض ‌گیرندگان در صورت لزوم به آسانی بتوانند تصمیمات سرمایه‌ گذاری خود را تغییر داده، به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام کنند. مهمترین نقش را در بازارهای ثانویه شرکتهای کارگزاری بازی می کنند.

بورس ­ها نمونه ­ای از بازار ثانویه هستند. در کل هر بازاری که معاملات دست دوم بیشتر و مستمری داشته باشد نشان ­دهنده قدرت آن بازار است.

طبقه بندی بازارهای مالی بر اساس سررسید تعهدات مالی

الف ) بازار پول ( Money market )
بازار پول بازار کم ریسکی است که قابلیت نقد شوندگی بالا دارد و به عنوان یک ابزار مالی کوتاه مدت می­توان از آن نام برد . بانک ها ، اوراق تجاری ( پرداخت سود در فواصل زمانی مشخص  معمولا کمتر از یک سال  )  و گواهی های سپرده  ( که توسط بانک ها انجام می ­شود و کم ریسک ­ترین ابزار مالی بازار پول است ) ، موسسات مالی اعتباری ، کارگزاران و سرمایه گذاران همه جزو فعالان  بازار پول هستند که برای تامین نقدینگی و گردش سرمایه به وجود آمده اند.

ب ) بازار سرمایه ( Capital market )

بازار سرمایه پر ریسک تر است و  سرمایه داران با اهداف مالی بلند مدت در آن اقدام به سرمایه گذاری می کنند. شرکت ها و سازمان های بسیاری وجود دارند که برای  تامین منابع مالی خود با مشکل مواجه می شوند اما می توانند از طریق شرکت های سرمایه گذاری، انتشار اوراق قرضه و سهام های عادی و ممتاز ، وام های بانکی و استفاده از تسهیلات بانک ها کمبود سرمایه شان را جبران کنند. بازار سرمایه نسبت به بازار پولی از تنوع و گستردگی بیشتری برخوردار است.

مهمترین کارکرد بازارهای مالی شامل بازارهای پول، سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی، تجهیز منابع پس اندازی و هدایت آن به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی است، ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه، انتشار و تحلیل اطلاعات و توزیع ریسک اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست.