۱۳ چالش طرح جامع مالیاتی/ سامانه یکپارچه با عدم اطلاعات روبه‌رو است

به گزارش گروه دیگر رسانه‌های خبرگزاری فارس، طرح جامع نظام مالیاتی کشور بدون شک یکی از ابرپروژه‌های ملی و در عین حال یکی از بزرگترین طرح‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات در تاریخ کشور محسوب می‌شود که به گفته مجریان طرح، نقشی اساسی در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و کاهش اتکاء درآمد‌های دولت به فروش سرمایه‌های ملی دارد. طرحی که در حین پیشرفت، برای پیاده‌سازی و تحقق کامل با 16 چالش جدی و لزوم همکاری نهادهای متعددی مواجه است.

طرحی که از یک دهه قبل کلید خورده و اگرچه رییس سازمان امور مالیاتی وعده پیاده‌سازی کامل این طرح ظرف 2 سال آینده را می‌دهد، اما به نظر می‌رسد این طرح راه طولانی‌تری تا تحقق کامل را در پیش دارد.

خروجی‌های این طرح کلان بسیار متنوع است و از تسهیل و تسریع روند رسیدگی به پرونده مودیان مالیاتی، حذف ارتباط ممیزان و مودیان، مبارزه با فساد، ایجاد شفافیت و ... گرفته تا تحقق عدالت مالیاتی، افزایش درآمدهای ملی و شناسایی فراریان مالیاتی و ... را شامل می‌شود.

نظر به اهمیت استراتژیک این طرح کلان ملی ICT،  گفت‌وگویی با هادی خانی، رئیس مرکز فناوری اطلاعات و ارتباطات و مدیر طرح جامع مالیاتی، سازمان امور مالیاتی کشور داشتیم تا برای نخستین بار تصویری از کم‌وکیف ابعاد، فرصت‌ها، پیچیدگی‌ها، چالش‌ها و خروجی‌ها این طرح داشته باشیم.

 
کار طراحی و ساخت طرح جامع مالیاتی از یک دهه پیش آغاز شده و به گفته رئیس کل  سازمان امور مالیاتی از 32 پروژه تشکیل شده است. لطفا مختصری در خصوص ابعاد و تاریخچه طرح جامع توضیح دهید؟

طرح جامع مالیاتی به عنوان طرح تحول همه جانبه نظام مالیاتی کشور ابعاد متعددی دارد که یکی از مهمترین محورهای آن توسعه خدمات مبتنی بر فناوری اطلاعات برپایه سیستم‌های اطلاعاتی کارا و یکپارچه و با رویکرد توسعه عدالت مالیاتی و مودی محوری است. این طرح به عنوان یک طرح مهم ملی نقشی اساسی در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و کاهش اتکاء درآمد‌های دولت به فروش سرمایه‌های ملی دارد.

حکم مربوط به اجرای این طرح در قالب کنونی در ماده 59 قانون برنامه سوم توسعه و تحت عنوان محدودتر طرح جامع مالیاتی آورده شده است. در سال 1383 شرکت دیلویت کانادا برای برنامه‌ریزی و تدوین نقشه راه این طرح دعوت به همکاری می‌شود و با همکاری خبرگان کشور و سازمان، برنامه عملیاتی متشکل از 32 پروژه را تدوین کرد که بر اساس ضروریات اجرایی برخی از پروژه‌های آن به دو پروژه تقسیم شد. از این رو در برنامه اجرایی طرح جامع مالیاتی 37 پروژه در 5 محور سازماندهی شده است.

 
نقش پیمانکار خارجی در اجرای سامانه چیست؟ چه تقسیم و تفکیک کاری با پیمانکار داخلی پروژه وجود دارد؟

با توجه به بلوغ قابل قبول ظرفیت تخصصی و کارشناسی درون کشور در سال‌های اخیر و لزوم توجه به انعطاف پذیری مورد نیاز سامانه‌های نرم‌افزاری در برابر تغییرات مستمر فرآیندهای مالیاتی، تلاش می‌شود، تکمیل و توسعه سامانه‌های نرم‌افزاری مالیاتی با تکیه بر توان داخلی برنامه‌ریزی و از ظرفیت‌های خارجی در امور مشاوره و در صورت لزوم پشتیبانی ابزاری استفاده شود.

 
به گفته رئیس سازمان امور مالیاتی این پروژه تا 2 سال دیگر در سراسر کشور نهایی و اجرایی خواهد شد. سامانه جامع اکنون  طرح در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی که یکی از مهم‌ترین پروژه‌های در دست اجراست و برای اینکه درک روشنی از پیشرفت پروژه داشته باشیم باید توجه کنیم که برای مدیریت عملیات مالیاتی درون سازمانی، سامانه یکپارچه مالیاتی متکی به دو سامانه اساسی بیرون از خود به این شرح است:

پایگاه اطلاعات مودیان مالیاتی: که کلیه اطلاعات مورد نیاز مالیاتی را از دستگاه‌ها و سایر اشخاص ثالث دریافت، نگهداری، پردازش و برای استفاده در اختیار فرایندهای مالیاتی سامانه جامع یکپارچه مالیاتی قرار می‌دهد. پایگاه اطلاعات مودیان مالیاتی بر احکام مواد 120 قانون برنامه پنجم توسعه و 169 مکرر اصلاحیه سال 94 قانون مالیات‌های مستقیم و بسته‌های تبادل اطلاعات پیش بینی شده و در احکام آن تولید شده است. هم اکنون حدود 900 میلیون رکورد اطلاعات در این پایگاه موجود است. این پایگاه اهمیت زیادی در موفقیت طرح جامع مالیاتی دارد و مبنای شناسایی، ارزیابی ریسک و انجام عملیات حسابرسی مالیاتی توسط سامانه‌های طرح جامع مالیاتی محسوب می‌شود.

پورتال اینترنتی خدمات الکترونیکی مودیان مالیاتی که وظیفه دارد کلیه تعاملات دو سویه با مودیان را غیر حضوری و الکترونیکی کرده و امکان انجام تکالیف قانونی مودیان را از طریق اینترنت و یا مراکز خدمات الکترونیکی فراهم آورد. پورتال اینترنتی خدمات الکترونیکی مودیان مالیاتی که روی نشانی اینترنتی Tax.gov.ir  در دسترس مودیان مالیاتی است و تماما متکی بر توان داخلی متخصصان مرکز فاوای سازمان امور مالیاتی کشور ایجاد شده است، تاکنون موارد بسیاری در آن عملیاتی شده‌اند که بعضی از مهم ترین موارد آن شامل:

ثبت نام الکترونیکی، اظهارنامه الکترونیکی اشخاص حقیقی، اظهارنامه الکترونیکی اشخاص حقوقی، اظهارنامه الکترونیکی اجاره املاک، اظهارنامه الکترونیکی مالیات بر ارزش افزوده، پرداخت الکترونیکی مالیات، خلاصه پرونده الکترونیکی، استعلام الکترونیکی عدم بدهی مالیاتی، استعلام الکترونیکی کد منحصر بفرد اتباع خارجی، عملیات الکترونیکی مالیات بر مشاغل خودرو، عملیات الکترونیکی مالیات بر نقل و انتقال ملک، دریافت الکترونیکی اعتراضات مودیان طرح، دریافت الکترونیکی شکایت مودیان طرح؛

طبق برنامه زمان بندی شده پروژه ابلاغ الکترونیکی که انتظار می‌رود تا پایان اردیبهشت 1397 به نتیجه برسد فرایندهای مرتبط با ابلاغ اوراق الکترونیکی همچون برگ تشخیص مالیات عملکرد، برگ تشخیص مالیات حقوق، برگ مطالبات تکلیفی، برگ قطعی مالیات؛ دعوت به هیات حل اختلاف‌های مالیاتی و رای هیات‌های حل اختلاف به صورت الکترونیکی انجام خواهد شد. همچنین تعمیم بهره برداری از سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی به کلیه مودیان منابع مشاغل، شرکت‌ها، ارزش افزوده و مستغلات اجاری مالیات بر نقل و انتقال املاک و مالیات بر ارث، رفع موانع توسعه بهره برداری از سامانه نرم‌افزار یکپارچه مالیاتی در سایر منابع مالیاتی بازنگری و اصلاح فرایند‌های مالیاتی، ابلاغ الکترونیکی اوراق مالیاتی در آینده نزدیک انجام خواهد شد.

 
سامانه در خصوص دریافت اظهارنامه‌های مالیاتی چگونه عمل می‌کند؟ برای مثال شنیده شده اظهارنامه‌های واصله بدون نام و مشخصات ارتباطی شرکت و صرفا بر اساس عملکرد در اختیار ممیزان مالیاتی قرار می‌گیرد.

اظهارنامه‌ها براساس شناسه ملی معتبر مودیان و تطابق آن با شناسه ملی ثبت شده در اظهارنامه، روی پرونده مربوطه می‌نشیند و ممیزینی که دسترسی رسیدگی به آن پرونده را دارند می‌توانند اطلاعات آن اظهارنامه را مشاهده کنند. درخصوص مودیان فاقد شناسه ملی معتبر، اطلاعات اظهارنامه‌ها براساس کد اداره کل وارد شده در اظهارنامه، بصورت یک کارتابل در اختیار ادارات قرار می‌گیرد و ادارات مالیاتی مشخص می‌کنند که این اظهارنامه مربوط به کدام پرونده است.

 
روش محاسبه میزان مالیات شرکت‌ها در سامانه یکپارچه مالیاتی مکانیزه شده است یا همچنین توسط ممیزان در سراسر کشور تعیین می‌شود؟
در امر حسابرسی مالیاتی، شناخت درآمدها و هزینه‌های منطبق با قانون، تعیین و برمبنای آن نسبت به محاسبه مالیات اقدام می‌شود. آنچه سامانه بر اساس پروژه‌های مرتبط با هم انجام می‌دهد آن است که بر اساس پردازش اطلاعات دریافت شده از ذی نفعان صحت و سقم ادعای مودی را بررسی و نسبت به اعلام مغایرت‌ها به مامورین مالیاتی اقدام می‌کند. بنابراین نمی‌توان ادعا کرد که روش محاسبه به طور کامل مکانیزه شده باشد، هر چند نقش سامانه‌ها در چنین سازمانی تأمین خوراک اطلاعاتی ممیز است و تا حدودی می‌توان میزان مالیاتی را به قضات تشبیه کرد و نیازمند است در بسیاری از پرونده‌های مالیاتی نظر کارشناسی نیز لحاظ شود. اینکه امکان رسیدگی اظهارنامه‌ها در هر نقطه از کشور میسر باشد، در حال حاضر به صورت سیستماتیک و بدون دخالت دست، میسر نیست و البته سیاست سازمان و قوانین و مقررات مرتبط نیز محدودیت‌هایی را در تحقق این مهم ایجاد می‌کند که از آن جمله می‌توان به این موضوع اشاره کرد که در اغلب رسیدگی‌ها لازم می‌شود به صورت حضوری و یا بازدید مکانی تصمیم گیری شود.

 
قبل و بعد از راه اندازی سامانه، سازمان امور مالیاتی چه وضعیتی داشت (بعد از راه اندازی سامانه چه مشکلاتی مرتفع شد و خروجی طرح چه بود)؟

از جمله مشکلات نظام مالیاتی تا پیش از اجرای طرح جامع مالیاتی عبارتند از:
عدم وجود دید یکپارچه از مؤدی مالیاتی به دلیل عدم تخصیص یک شناسة منحصر به فرد به هر مؤدی که امکان شناسایی و ردیابی مؤدیان در واحدهای مختلف سازمان، فرآیندهای متفاوت، نرم‌افزارها و پایگاه‌های اطلاعاتی را سلب می‌کرد و این مشکل با پروژه شماره شناسایی مودیان و تکمیل پایگاه‌های اطلاعاتی تا حد قابل قبولی مرتفع شده است.

عدم برقراری ارتباط سیستماتیک میان انواع مختلف مالیات (مانند مالیات بر درآمد شرکت‌ها و مالیات بر اجاره مستغلات) به دلیل تفاوت نگاه به مؤدی و عدم وجود سیستم‌های یکپارچه مالیاتی که سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی در جهت رفع این مشکل گام برمی‌دارد.

استفاده از نرم‌افزارهای متفاوت به صورت محلی و جزیره‌ای که به دلیل عدم وجود استانداردهای فراگیر و نبود سیاست مشخص در حوزة فن‌آوری رخ می‌داد و این مهم نیز با تحقق کامل سامانه نرم‌افزاری یکپارچه مالیاتی مرتفع خواهد شد.

ضعف در مدیریت فرآیندها، فرآیندهای ناکارآمد، دستی و عدم وجود فرآیندهای مناسب جهت برقراری ارتباطی میان واحدهای مختلف مالیاتی و پروژه استانداردسازی فرایندهای مالیاتی (PSD) مسیر نیل سازمان به مهندسی مجدد فرآیندها را هموار کرده است.

عدم وجود استراتژی فناوری فراگیر و نبود زیرساخت‌های مناسب برای شبکه‌های محلی و گسترده و نبود استاندارد در زمینه شبکه و سخت‌افزارها که با اجرای پروژه (LWT) به سطح مناسب و قابل قبولی ارتقاء یافته است.

عدم وجود بخش‌های مستقل جهت ارائه خدمات به مودیان مالیاتی در اسرع وقت به صورت مناسب و یکپارچه و در نتیجه پایین بودن سطح رضایت‌مندی مؤدیان در مراجعات سازمانی و این مشکل نیز با تفکیک وظایف و ایجاد بخش‌های خدمات مودیان و رسیدگی رضایت کارکنان و مودیان سازمان را در برداشت.

نبود ارتباط آنلاین/آفلاین میان دستگاه‌های مرتبط با سازمان امور مالیاتی و عدم تبادل مناسب اطلاعات مورد نیاز و نبود بانک اطلاعاتی از اقلام درون سازمانی و برون سازمانی مورد نیاز همچنین نبود پورتال‌ها و درگاه‌های مناسب به منظور تسریع فرآیندها و فعالیت‌های مالیاتی میان سازمان امور مالیاتی با مودیان، سازمان‌های مرتبط و یا سایر ذی‌نفعان که تک تک این‌ها در پروژه‌های طرح جامع مالیاتی دیده شد و در حال حاضر با ایجاد سامانه‌های مرتبط با این موارد این مشکلات نیز مرتفع شده است.

 
در راه اندازی سامانه چه از نظر فنی، بودجه ای و چه از نظر نیروی انسانی با چه چالش‌هایی مواجه بوده یا هستید؟ برای مثال شنیده می‌شود نوعی مقاومت در میان ممیزان به علت قطع ارتباط با مودیان وجود دارد این موضوع قابل تایید است؟

بنده اعتقادی به واژه مقاومت در حوزه فناوری اطلاعات ندارم و آنچه که از آن به عنوان مقاومت در برابر تغییرات سیستمی یاد می‌شود به نوعی همان عدم اقناع کاربری است. به عبارت دیگر مهم ترین چالش مدیران حوزه IT، اتخاذ شیوه‌های مناسب فرهنگ سازی آن هم به منظور اقناع سیستمی است که باید پذیرفت در کشور نسبت به انجام این مهم ضعف‌هایی وجود دارد و سازمان مالیاتی نیز مستثناء نیست.