مطالعه تطبیقی سیر مدرنیزاسیون نظام مالیاتی در ایران و جهان

به گزارش لحظه نگر حَسمان  به نقل از سازمان امور مالیاتی، در یک دهه اخیر، بکارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرایندهای مختلف مالیاتی جهت ارائه خدمات برخط به مودیان، پراخت مالیات و غیره شتاب بیشتری گرفته است. آنچه در بررسی تجربه برنامه‌های اصلاح مالیاتی در جهان مشاهده می‌شود، ضرورت اصلاح سیاست‌های مالیاتی قبل از شروع برنامه اصلاح دستگاه مالیاتی و به تبع آن مدرنیزاسیون دستگاه اداری است.

 

گردش چند دقیقه ای:
مسیر خدمات مالی و حسابداری را مجازی طی کنید

به عبارت دیگر، سیاست‌ها، قوانین و مقررات مربوط بایستی برای یک دنیای مبتنی بر فناوری اطلاعات تدوین شوند و بدون آن، مکانیزاسیون فرایندهای مالیاتی و استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی چندان اثربخش نخواهد بود. در این ارتباط، لازم است، ساده سازی مالیات در سرلوحه برنامه اصلاح مالیاتی قرار گیرد و تا حد امکان فرم‌های مالیاتی ساده و تکالیف مودیان به حداقل ممکن کاهش یابد.

فناوری اطلاعات و ارتباطات عملا منجر به بهبود پیشرفت سازمان مالیاتی در زمینه‌های مدیریت حسابرسی، تشخیص، وصول مالیات و مدیریت سایر فرایندهای مالیاتی شده است. به همین دلیل امروزه کشورهای زیادی در حال مدرنیزاسیون دستگاه مالیاتی خود هستند. با این حال بایستی به این نکته توجه کرد که نسخه واحدی برای اصلاح نظام مالیاتی وجود ندارد و لزوما برنامه اصلاح مالیاتی که در یک کشور موفق باشد دلیلی برای موفقیت آن در کشور دیگر وجود ندارد. در ادامه تجربه برخی از کشورها در اصلاح و مدرنیزاسیون دستگاه مالیاتی مرور می‌شود:

کشورهای آسیایی و اقیانوسیه
تجربه برخی از کشورهای آسیایی و اقیانوسیه نظیر نیوزیلند، استرالیا، چین، هنگ کنگ، هند، اندونزی، ژاپن، کره، مالزی، مالدیو، فیلیپین، گینه نو، سنگاپور، چین تایپه، تاجیکستان و تایلند از عدم واگذاری وظایف مربوط به مدیریت فناوری اطلاعات و ارتباطات به خارج از دستگاه مالیاتی حکایت دارد. در نیوزلند، بااستفاده از سیستم موسوم به فرست، عملیات مربوط به شناسایی مودیان و تخصیص کد شناسایی انجام می‌شود. با استفاده از این سیستم، اظهارنامه‌های مالیاتی مودیان بررسی و بدهی مالیاتی و استرداد محاسبه می‌شود. ژاپن با استفاده از سیستم متمرکزی با نام سیستم مدیریت جامع مالیات ملی که در سال 2001 عملیاتی شد، تمام امور مالیاتی را مدیریت می‌کند. کره جنوبی سیستم یکپارچه مالیاتی را با محوریت مدیریت اطلاعات مالیاتی در سال 1997 اجرا نمود. در استرالیا زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات دستگاه مالیاتی از اواخر دهه 1990 و سیستم‌های پردازش مرکزی، شبکه و پشتیبانی ارتباطات نیز اخیرا برون سپاری شده است. سیستم تکمیل الکترونیکی اظهارنامه مهم‌ترین خدمتی است که براساس فناوری اطلاعات و ارتباطات ارائه می‌شود.

نرخ نفوذ سیستم تکمیل الکترونیکی برای مالیات بر ارزش افزوده، مالیات بر درآمد اشخاص حقیقی و حقوقی در اکثر کشورهای آسیایی و اقیانوسیه در حال افزایش است. در استرالیا، هند، کره جنوبی، مغولستان، سنگاپور و تایوان نرخ نفوذ برای تمام منابع مالیاتی بالای 90 درصد است.
در سنگاپور، تکمیل الکترونیکی اظهارنامه‌های مالیات بر عایدی سرمایه طبق مقررات مالیات بر کالا و خدمات، الزامی است. در هند، از سال 2010-2009 تکمیل الکترونیکی برای اشخاص حقوقی و حقیقی که درآمد آنها از مبلغی معین بالاتر است، الزامی است. در برخی کشورها مثل اندونزی، قرقیزستان و فیلیپین سیستم تکمیل الکترونیکی به صورت محدود می‌باشد و این محدودیت به علت دسترسی محدود به اینترنت به ویژه برای اشخاص حقیقی و هزینه‌های بالای امضای الکترونیکی است.

در ارتباط با پرداخت الکترونیکی، یکی از مرسوم‌ترین روش‌ها در این کشورها، ارسال الکترونیکی چک می‌باشد. سایر روش‌های پرداخت، شامل پرداخت حضوری در اداره مالیات، پرداخت حضوری در نمایندگی‌ها، تلفن بانک، اینترنت بانک، پرداخت از طریق بانک و پرداخت از طریق باجه‌های خودپرداز است. در فلیپین مودیان می‌توانند مالیات را مستقیما به ماموران مالیاتی پرداخت نمایند، اما در کشورهای استرالیا، هنگ کنگ، چین، نیوزلند و سنگاپور، مودیان چنین اجازه‌ای ندارند و به جای آن با چک به اداره مالیاتی این را انجام می‌دهند.

در واقع این روش معمول‌ترین روش پرداخت مالیات است که در 19 کشور آسیایی شامل روش پرداخت از طریق بانک، پرداخت مستقیم از طریق حساب بانکی و باجه‌های خودپرداز پرداخت می‌باشد. اینترنت بانک در 14 کشور کاربرد دارد که در این دو روش، پرداخت الکترونیکی نیز از مرسوم‌ترین روش‌های پرداخت، پس از پرداخت حضوری در نمایندگی می‌باشد. در کامبوج اخیرا برنامه‌ای جهت گسترش روش پرداخت الکترونیکی مالیات در حال اجراست. روش پرداخت مالیات از طریق ماشین خودپرداز مخصوصی است که در بانک‌ها استفاده می‌شود و در مراکز مخلتف مثل شعبات بانک‌ها، مراکز خرید و ایستگاه قطار واقع شده است. اما استفاده از آن نسبتا محدود است و تنها در 8 کشور کره جنوبی، قرقیزستان، مالزی، گینه نو، فیلیپین، سنگاپور، تاجیکستان و تایلند استفاده می‌شود.
کانادا: این کشور از سال 2014 خدمت جدیدی در حوزه پرداخت الکترونیک معرفی کرده و برنامه‌هایی را جهت استفاده از کارت‌های اعتباری و بدهی ویزا و افزایش استفاده از کارت‌های بدهی به عنوان گزینه پرداخت، در آینده تدوین نموده است.

انگلستان: اداره درآمد و گمرکات سلطنتی انگلستان، برنامه‌ای برای بهبود تمکین مالیاتی تدوین نموده که ارائه خدمات (برخط) از بخش‌های مهم این برنامه است و مودیان از این طریق می‌توانند امور بانکی و خرید خود را به طور آنلاین انجام دهند.

نیجریه: نیجریه دستگاه مالیاتی خود را در حوزه‌های مختلف مکانیزه کرده است. پروژه شماره شناسایی مودیان، یک سیستم الکترونیکی شناسایی است که بر اساس آن به هر یک از مودیان با در نظر گرفتن دارایی‌ها، مشخصات شخصی و جزییات بیومتریک، یک کد شناسایی منحصر به فرد تخصیص داده شده است.
اسپانیا: دستگاه مالیاتی اسپانیا، برنامه جدیدی را مبتنی بر فناوری اطلاعات توسعه داده است که هدف آن ارائه خدمات تکمیل اظهارنامه مالیاتی آنلاین از طریق اینترنت، دسترسی مودیان به همه اطلاعات مالیاتی جمع آوری شده در طول سال نظیر درآمد سالیانه، مالیات تکلیفی و سایر کسورات مالیاتی است که برای فرایند اظهارنامه سالانه پیش تکمیل شده مالیات بر درآمد اشخاص لازم است.

اصلاحات در ایران
در ایران همزمان با آغاز برنامه اصلاح نظام مالیاتی در دهه 1380 که با تصویب اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم آغاز شد، اصلاح سازمان اجرایی مالیات با تشکیل سازمان امور مالیاتی کشورکلید خورد. علی رغم فقدان استراتژی روشن در این زمینه، نظام مالیاتی کشور در بیش از یک دهه اخیر شاهد برخی اقدامات اصلاحی در فرایندهای مالیاتی بود که بخشی از آن، نتیجه قهری تغییرات تکنولوژیک به ویژه گسترش استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی در جهان و برخی نیز حاصل نتایج بررسیها و تدوین یک استراتژی و برنامه توسعه بوده است.

 

 

در این ارتباط می‌توان به ایجاد واحد مودیان بزرگ مالیاتی، اشاره کرد که یکی از ارکان برنامه‌های اصلاح دستگاه وصول مالیات در بسیاری از کشورهای جهان بوده است. علاوه بر این، حرکت از ساختار مدیریتی مبتنی بر مودی و مالیات با بیش از چهار دهه تجربه، به سمت ساختار وظیفه‌ای، یکی دیگر از برنامه‌های اصلاحی مهم و در عین حال موفق در دستگاه وصول مالیات کشور بوده است. ایجاد واحد خدمات مودیان، مودیان بزرگ مالیاتی، واحدهای مشاوره مالیاتی، آموزش کارکنان مالیاتی، پژوهش و برنامه ریزی، در کنار تدوین برنامه‌های سالانه و راهبردی از اهم اقدامات در راستای اصلاح و توسعه بخش اجرایی و سازمان وصول مالیات در ایران بوده است.

سازمان امور مالیاتی کشور در یک روند رو به پیشرفت شاهد تحولاتی است که هدف نهایی آن یک نظام مالیاتی هوشمنداست.
منبع: مروری بر تجربه اصلاح نظام مالیاتی در ایران و جهان با تاکید بر مدرنیزاسیون دستگاه مالیاتی
سیدمحمد میرمحمدی، نادر جنتی