تعاریف ابزارهای مالی در بازار سرمایه:از سیر تا پیاز

نهادهای مالی از طریق به کارگیری ابزارهای مالی (که در ادامه بحث مازاد وجوه یا پس انداز خانوارها و سرمایه گذاران را جذب ،)خواهدآمد کرده و به صورت مستقیم در فعالیت های اقتصادی یا سرمایه گذاری های فیزیکی یا مالی سرمایه گذاری می کنند و از این مبادله سود کسب کرده و بخشی از این سود را به پس انداز کننده می پردازند.  فرق بین بازار سرمایه و بازار پول این است که بازار سرمایه برای تامین  مالی میان مدت و بلندمدت بوده ولی بازار پول برای تامین مالی کوتاه مدت است.

عمده ترین ویژگیهای بازار سرمایه عبارتند از: 
 •ابزارهای مالی بازار سرمایه بازدهی یا نرخ بهره شناور و نامعین دارند.
 • ابزارهای مالی بازار سرمایه قدرت نقد شوندگی کمتری دارند.
 • ابزارهای مالی بازار سرمایه سر رسید میان مدت و بلند مدت دارند.
 • ابزارهای مالی بازار سرمایه ریسک بیشتری دارند.

عمده ترین نهادهای فعال در بازار سرمایه عبارتند از: 
 شرکت های کارگزاری معامله گران مشاوران سرمایه گذاری شرکت های سرمایه گذاری بازارسازان موسسات سرمایه گذاری شرکت های رتبه بندی
انواع ابزارهای مالی در بازار سرمایه عبارتند از: 
 1- ابزارهای مالی بر پایه بدهی یا استقراض  Debt Based  
 2- ابزارهای مالی بر پایه مشارکت  Equity Based   
 3- ابزارهای مالی بر پایه اوراق مشتقه Derivative Based 

 
 1- ابزارهای مالی بر پایه بدهی یا استقراض 

 در این ابزار، صادرکننده یا فروشنده متعهد می شود که اصل و سود یا بازده ابزار مالی را طبق قرارداد در سررسید به خریدار پرداخت کند. بارزترین ابزار مالی بر پایه بدهی، اوراق قرضه است. ) اوراق قرضه اسناد بدهی هستند که برای دوره های کوتاه مدت (کمتر از یک سال  میان مدت (بین یک تا سه سال) و بلند مدت (بیشتر از سه یا پنج سال) منتشر می شوند. در واقع خریدار پولی را به ناشر قرض می دهد و ناشر متعهد می شود که در  زمان سررسید اصل مبلغ را پرداخت کند و در صورت بهره دار بودن اوراق، بهره آن را  دوره ای پرداخت کند. 

انواع اوراق قرضه: الف- اوراق قرضه دولتی، سازمان های دولتی و عمومی ب- اوراق قرضه رهنی یا با پشتوانه دارایی ج- اوراق قرضه شرکت ها د- اوراق قرضه قابل تبدیل ه- اوراق قرضه با اشکال خاص که خود شامل: • اوراق قرضه بدون کوپن • اوراق قرضه با واگذاری اختیار فروش • اوراق قرضه ای که اصل و بهره آن کالا و جنس است • اوراق قرضه با نرخ شناور

اوراق قرضه دولتی و برخی ویژگیهای آن 

تقریباً همیشه اوراق قرضه دولتی در بازار اوراق قرضه نقش غالب دارند. ممکن است در بانک مرکزی منتشر شوند یا در وزارت دارایی یا در ادارات مدیریت دیوان. این اوراق ممکن است هر ماه در روزی معین برای فروش عرضه شوند. اوراق قرضة دولتی ممکن است به معامله گران متخصص این امر عرضه شود یا با تعیین سهمیه  های توافق شده، به سندیکایی از بانک ها واگذار گردد. اوراق قرضة دولتی ممکن است با نام یا بی نام باشند. برخی از بازارها دو بار در سال بهره می پردازند در حالی که سایر بازارها یک بار در سال بهره. پرداخت می کنند. 

اوراق قرضه دولتی 
 علاوه بر دولتهای فدرال یا مرکزی، سازمانهای دولتی نیز برای تامین منابع مالی موردنیاز خود به انتشار و فروش اوراق قرضه سازمانهای دولتی اقدام می کنند و منابع حاصل را صرف طرحهای دولتی می کنند.  موسسات و نهادهای عمومی مانند شهرداریها، فرودگاهها، پارکها و... نیز ممکن است به انتشار اوراق قرضه شهرداریها اقدام کنند. 

دو نوع اصلی اوراق قرضه شهرداری ها عبارتند از:  
1 - اوراق قرضه عمومی که اصل و بهره آن از محل درآمد سازمانهای منتشر کننده تامین می شود.

2 - اوراق قرضه طرحهای ویژه که اصل و بهره آن از محل درآمد طرحهای خاص مانند عوارض اتوبانها یا فرودگاهها و ... پرداخت می شوند.

* اوراق قرضه شهرداریها به صورت سری و به ترتیب زمانی سررسید می شوند. * این اوراق از مالیات معاف هستند و به همین خاطر طرفداران خود را دارا می باشد. 

اوراق قرضه رهنی یا اوراق قرضه با پشتوانه دارایی ها 
 همانطور که از نام این اوراق مشخص است ارزش دارایی های شرکت منتشر کننده به عنوان وثیقه قرار می گیرند که اصولاً دارایی های مالی و فیزیکی می باشند. در ایالات متحده آمریکا این روش را اصطلاحاً تخصیص دارایی ها به اوراق بهادار می خوانند برای استفاده از این ابزار مالی کافی است صندوق یا حسابی از دارایی های همگن تشکیلشود؛ مانند وثایق رهن، مطالبات قابل وصول صادرات، وام خودرو و ...  این نوع اوراق دارای حاشیه امن برای خریداران می باشند زیرا خریداران اطمینان دارند اصل و بهره آن، حتی در صورت سودآور نبودن فعالیت این سازمان، از محل دارایی های وثیقه شده قابل پرداخت خواهد بود به همین دلیل این نوع ابزار مالی از رتبه اعتباری بالایی برخوردار است. 

اوراق قرضه شرکتها  اغلب شرکتهای بزرگ برای تامین مالی عملیات خود، از این نوع اوراق قرضه منتشرمی کنند و برخی نیز بیش از یک نوع منتشر می کنند. اغلب این اوراق تضمین شده اند و همچنین به دلیل ناتوانی در باز پرداخت بدهی ها و ریسک بیشتر آنها، نرخ سود این اوراق بیشتر است. ماه یکبار پرداخت می شود 6  سال بوده و بهره آن هر 40  تا20 سررسید این اوراق از انواع مختلفی دارند که مهمترین آنها اوراق قرضه با وثیقه زمین و مستغلات شرکت ناشر است.

                 
اوراق قرضه قابل تبدیل 
 اوراق قرضه قابل تبدیل را می توان به دیگر اوراق قرضه یا سهام تبدیل کرد تفاوت بین قیمت در نظر گرفته شده برای تبدیل اوراق قرضه به سهام و قیمت بازار را اصطلاحاً صرف می نامند.   این اوراق قرضه برای خریداران دو امتیاز دارند؛ از یک طرف بهره ثابت داشته و از طرف دیگر، ویژگی افزایش قیمت سهام عادی را دارند به همین دلیل قیمت آنها نوسان بیشتری دارد.

2-  ابزارهای مالی بر پایة مشارکت یا مالکیت
این ابزارهای مالی به خریداران امکان می دهند به میزان ابزار مالی که خریداری کرده اند، در بنگاه اقتصادی یا شرکت ناشر، مالکیت و حق رای داشته باشند.   در این نوع از ابزارهای مالی ضمانتی برای بازپرداخت وجوه پرداخت شده وجود ندارد و درصد مالکیت به عنوان ضمانت می باشد. انواع ابزارهای مالی بر پایة مشارکت یا مالکیت: الف- سهام عادی، ب- سهام ممتاز، ج- سهام مضاربه ای و سرمایه ای، د- سهام خاص

الف- سهام عادی: 
این ابزار مالی بیانگر درصد مشارکت دارندة آن در شرکت است و سهامدار  عادی به نسبت تعداد سهام از کل سهام شرکت که در اختیار دارد، مالک  شرکت به شمار می رود. سهام عادی معمولاً فاقد سررسید است. حقوق صاحبان این سهام ها عبارتند از: حق دریافت سود سهام هنگام  تقسیم سود، حق رای در انتخاب هیئت مدیره و بازرسان شرکت و مشارکت  در دیگر تصمیمات شرکت که در مجمع عمومی به رای گذاشته می شود. 

 زمانی که سهام فقط به موسسان شرکت فروخته شود شرکت را سهامی خاص می درصد آن) به عموم مردم عرضه یا 80 نامند. اگر بخشی از سهام شرکت (حداکثر فروخته شود، شرکت از نوع سهامی عام محسوب می شود.  از مهم ترین مزایای سهام عادی، رشد قیمت آن و همچنین افزایش بالقوة سود سهام عادی در آینده است. به علت بازدهی بالای آن استقبال زیادی برای خرید می شود.  اگر چه سهام عادی افت و خیزهای زیادی به همراه دارند، در بلند مدت بازدهی آنها  ریسک احتمالی را تحت الشعاع قرار می دهد.  

ب- سهام ممتاز : 
یک ابزار مالی دو رگه به حساب می آیند زیرا هم زمان، مزایای سهام و نیز اوراق قرضه با درآمد ثابت را دارند. دارندگان سهام ممتاز زمان پرداخت سود نسبت به سهامداران عادی در اولویت هستند ولی پس از دارندگان اوراق قرضه قرار دارند. سررسید سهام ممتاز نامحدود است. یکی دیگر از انواع سهام ممتاز، نوع قابل تبدیل آن به سهام عادی است. دارندگان سهام ممتاز معمولاً حق رای ندارند. 

ج- سهام مضاربه ای و سرمایه ای: 
نوعی ابزار مالی به صورت اوراق مشارکت در سود و اوراق مشارکت در اضافه ارزش سرمایه در نظام های پیشرفتة مالی مطرح است که بخش مهمی از منابع مالی شرکت های تجاری را به خود اختصاص داده است. سهام مضاربه ای به سرمایه گذارانی فروخته می شوند که به درآمد جاری نیاز داشته باشند و به پذیرش ریسک تمایل نداشته باشند. سهام سرمایه ای در اختیار سرمایه گذارانی قرار می گیرند که بیشتر به افزایش ارزش سرمایة خود تمایل دارند. 

طبق اساسنامه شرکت فروشنده این نوع ابزار مالی ممکن است در طول  دوره سرمایه گذاری (مثلاً پنج یا هفت سال) سود سهام بدون محاسبه  اضافه ارزش سرمایه در اختیار خریداران سهام مضاربه ای قرار گیرد و در  نهایت، در پایان دوره، کل ارزش سهام پس از کسر ارزش اسمی سهام  مضاربه ای در اختیار دارندگان سهام سرمایه ای قرار گیرد. این نوع سهام،  بیشتر در شرکت هایی مشاهده می شوند که هدف سرمایه گذاری را دنبال  می کنند. با توجه به اینکه ریسک سرمایه گذاری در سهام سرمایه ای بالاتر است، در شرکت هایی باید استفاده شود که اضافه ارزش سرمایه از نرخ سود  پرداختی به سهامداران سهام مضاربه ای بالاتر باشد.  

د- سهام خاص: 

عمده ترین اشکال ابزارهای مالی خاص عبارتند از:   * اوراق سهام سرمایه گذاری مشترک: براساس تجمیع دارایی ها و سهام و تبدیل آنها به سهام مشترک به وسیلة صندوق های سرمایه گذاری مشترک عرضه می شوند.   * اوراق سهام اختیار معامله: نوعی ابزار مالی است که خریدار می تواند سهام را در دورة  معینی با نرخ معین معامله کند.   * اوراق سهام مؤسس: به سهامی اشاره دارند که طبق شرایطی و معمولاً پس از محاسبة سود سهام عادی به اعضای مؤسس شرکت ناشر اعطا می شوند.   * اوراق سهام خارجی: نوعی سبد سرمایه گذاری انتخاب شده از سهام خارجی است که  مؤسسة امین داخلی اداره می کند و به خریداران داخلی می فروشد. این نوع سهام با توجه به جهانی شدن و امکان کنترل مناسب برای کشورهای اسلامی اهمیت فراوانی دارد.  

3- ابزارهای مالی بر پایة اوراق مشتقه 
 از نظر لغوی، ابزارهای مالی مشتقه به اوراق بهاداری گفته می شوند که ارزش آنها از سایر اوراق بهادار معین ناشی می شود. وسیلة بازپرداخت اوراق مشتقه، وجه نقد، اوراق بهادار یا کالاها و حتی در برخی موارد طلا و نقره است. 

سه گروه استفاده کنندگان حرفه ای از ابزارهای مالی مشتقه عبارتند از: * سفته بازان: افرادی هستند که معتقدند روند و نوسانات آتی قیمت ها را می شناسند و با منابع مالی خود به حمایت از این باور خود می پردازند. * ایمن سازان یا پوشش دهندگان ریسک: افرادی هستند که در صورت گذشتن  قیمت از یک حد معین زیان خواهند کرد و لذا در پی کسب تامین در برابر چنین نوساناتی هستند. * آربیتراژ کنندگان: افرادی هستند که با مشاهده ناهنجاری در قیمت ها سعی  می کنند از این ناهنجاری ها سود برده و بهره گیری کنند.  

ابزارهای مالی بر پایة اوراق مشتقه  ابزارهای مالی مشتقه ممکن است قابل فروش به صادرکننده باشند، قابلیت تبدیل به سایر  ابزارهای مالی را داشته و قابلیت تمدید داشته باشند. تمامی این ویژگیها برای ایجاد انگیزه و ایجاد مطلوبیت بیشتر این ابزار مالی انجام می شوند.  : انواع ابزارهای مالی مشتقه عبارتند از:  1- اختیار معامله، 2- معاملات آتی، 3- حق تقدم خرید سهام،  4 - گواهی خرید اوراق بهادار،  5- معاملات آتی خاص یا سلف،  6- قرارداد معاوضه، 7- سهام استقراضی 

1- اختیار معامله:

 ابزار مالی اختیار معامله قراردادی است بین دو گروه خریدار و فروشنده به  نحوی که خریدار از فروشندة اختیار معامله، حق خرید یا فروش دارایی را  در قیمتی معین خریداری می کند. 

ابزار مالی اختیار معامله را به دو نوع می توان تقسیم کرد: اختیار معاملة خرید و اختیار معاملة فروش

 2- معاملات آتی :
ابزار مالی است که طبق آن فروشنده متعهد می شود که دارایی خاصی را (شامل اوراق قرضه، نرخ بهره، شاخص سهام و کالا) در تاریخ معینی در آینده، در مقابل دریافت مبلغ معینی وجه نقد از خریدار، به وی تحویل دهد. معامله گران معاملات آتی دو گروه اند: * گروه اول، افرادی که برای کاهش بی اعتمادی و بی ثباتی قیمت ها در دوره های آتی سراغ این قراردادها می روند. * گروه دوم، افراد سفته بازند که سود آنان از بی اعتمادی خریداران یا فروشندگان دارایی  های مالی و فیزیکی در مورد افزایش یا کاهش قیمت این دارایی ها حاصل می شود. 

  در کل می توان گفت معامله آتی عبارت است از تقبل تعهد خرید یا فروش مقدار معینی از دارایی مورد نظر (فیزیکی یا مالی) به قیمت توافق  شده در تاریخی مشخص در آینده . توجه داشته باشید که معامله آتی متضمن تعهد است، نه اختیار تفاوت قرارداد اختیار معامله با معاملات آتی  معامله آتی متضمن تعهد است، نه اختیار چون امکان لغو قرارداد، امتیاز محسوب می شود، پس باید بابت آن هزینه ای پرداخت شود. معامله آتی را نمی توان به این صورت لغو کرد چون از امتیاز لغو قرارداد خبری نیست، پس نیازی هم به پرداخت هزینه نیست. به همین دلیل معامله آتی ریسک پذیرتر است. 

اختیار معامله تشکیل شده است از: اختیار خرید، اختیار فروش، خریدار و فروشنده اما در ابزار مالی معامله آتی فقط خریدار و فروشنده حضور دارند به همین سبب نیز معامله آتی ساده تر از اختیار معامله است. 

 3- حق تقدم خرید سهام :

 حق تقدم خرید سهام عبارت است از اختیاری که به سهامداران فعلی شرکت ها داده می شود تا تعدادی از سهام جدید شرکت را به قیمتی پایین تر از قیمت جاری سهام در بازار خریداری کنند. 

 تفاوت بین قیمت حق تقدم خرید سهام و قیمت سهام در بازار را قیمت حق تقدم گویند. 

سهامداری که حق تقدم خرید سهام دارد می تواند: تمامی یا بخشی از حق تقدم را استفاده کنند. تمامی یا بخشی از حق تقدم خود را در بازار به قیمت های جاری بفروشد.  . حق تقدم بیشتری هم بخرد. هیچ اقدامی نکند و حق تقدم او باطل شود چنین حقی که استفاده از آن محدود به دو یا چهار هفته است، به راحتی قابل انتقال است و سهامدار دارای حق تقدم خرید سهام می تواند این حق تقدم ها را همانند سهام در بورس و در بازار ثانویه بفروشد.  

4- گواهی خرید اوراق بهادار :

ابزار مالی گواهی خرید اوراق بهادار سندی است که شرکت مرتبط صادر کرده و نوعیحق تقدم را به خریدار منتقل می کند که طی مهلتی مشخص تعداد معینی از سهام شرکت را به قیمت از قبل تعیین شده از شرکت خریداری کند. در واقع تشابه بسیار زیادی بین گواهی خرید سهام و حق تقدم خرید سهام وجود دارد تفاوت در این است که در مورد ابزار مالی حق تقدم خرید سهام، این حق فقط برای سهامداران قدیمی یا فعلی شرکت ها وجود دارد و برای آنان قابل استفاده است، اما گواهی خرید اوراق بهادار را هر کسی می تواند بخرد.   در مورد گواهی خرید اوراق بهادار مشکل نخریدن حق تقدم ها و نیاز به پشت نویسی احساس نمی شود و به هر مقدار که سرمایه گذاران گواهی خرید اوراق بهادار را خریداری کنند، سرمایه هم به همان اندازه اضافه می شود. 

 گواهی های خرید اوراق بهادار مسلماً در بازار خود به خود قابلیت معامله و دست به دست شدن دارند و عمر آنها گهگاه تا چند سال هم می رسد.  حق تقدم خرید سهام معمولاً سر رسیدهای کوتاه مدت (معمولاً چهار تا شش هفته) دارند، در حالی که گواهی های خرید اوراق بهادار دوره سه تا پنج ساله دارند. گواهی خرید اوراق بهادار را می توان به سهام عادی، سهام ممتاز یا اوراق قرضه متصل کرد. ضمناً گواهی های خرید اوراق بهادار در بورس اصلی معامله می شود.  

5- معامله آتی خاص یا سلف:

ابزار مالی معامله آتی خاص عبارت است از قراردادی بین دو طرف در مورد کالاها یا اوراق بهادار معینی که قیمت و سررسید تحویل آنها در قرارداد مشخص می شود. 

معامله آتی در بازار فرابورس یا دست سوم معامله می شود. نقدینگی شان کم است و احتمال انجام نشدن معامله به علت ناتوانی یک طرف هست. 

 اگرچه انجام معامله به اتکای اعتبار شخصی افراد یا شرکتهایی است که معامله می کنند و  موسسه پایاپای که در معاملات آتی متعهد به رد و بدل کردن وجه است، اینجا دخالتی ندارد. 

 
درصد قابل توجهی از معاملات آتی خاص بین بانک ها انجام می شوند.

6- Swap قرارداد معاوضه:
ابزار مالی معاوضه یا سواپ قراردادهایی هستند که امکان بهره گیری از نرخ های بهره متفاوت در بازارهای استقراضی مختلف را مهیا می کند تا بتوان با آنها ریسک هزینه های بهره با نرخ ثابت و نرخ شناور وام ها را کاهش داد. به عبارت دیگر، معاوضه نرخ بهره توافقی میان دو طرف برای پرداخت بهره های یکدیگر بر مبنای تعهدات بدهی شان است. 

 عمده ترین مزایای استفاده از معاوضه عبارت اند از  : 
الف- معاوضه ها به راحتی قابل مذاکره و فروش اند و بازارهای قوی دارند، چون به آسانی می توان همتای خود را پیدا کرد.

ب- معاوضه ها و توافقات مربوط به آنها انعطاف پذیرند و به هر اندازه و حجمی برقرار می شوند.

ج- هزینه های مبادلاتی معاوضه ها بسته به اجرت های قانونی بوده و معمولاً پایین اند.

د- معاوضه ها تبادلات غیر ترازنامه ای به شمار می آیند و ممکن است برای حسابداران  مالی یا خزانه دار شرکت بسیار جذاب باشند. 

ابزار مالی معاوضه ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد : 
الف- معاوضه نرخ بهره: به طور خلاصه، معاوضه نرخ بهره هنگامی اتفاق می افتد که دو نفر وام با نرخ بهره شناور را با وام با نرخ ثابت یکدیگر معاوضه کنند؛ به عبارتی، هر کدام از آنها ترجیح می دهند که وام دیگری را داشته باشند.

ب- معاوضه بدهی با سرمایه: در این حالت، شرکت به ازای بدهی خود به بستانکاران، سهام عادی تحویل می دهد. هالی کلمنت می گوید که معاوضه بدهی با سرمایه برای شرکت هایی که در وضعیت های زیر قرار دارند بسیا رمفید است. تعداد زیادی از سهام شرکت اخیراً ابطال یا بازخرید شد باشند. وضعیت مالی بدهی ها رضایت بخش نباشد، بدهی سنگین ناشی از طرح بازنشستگی برای شرکت به وجود آمده باشد و.... 

7- سهام استقراضی:
برعکس، سرمایه گذار سهمی ندارد، ولی چون ، در این ابزار مالی فروش سهام استقراضی پیش بینی خاصی از تنزل قیمت دارد آن را با استقراض پیش فروش می کند و برای انجام این کار درصدی متحمل هزینه می شود. تاریخ تحویل هم مشخص می شود. بعد از انجام معامله فروشنده صبر می کند که قیمت پایین بیاید و سهم را بخرد و تحویل دهد. درصد بازده سود یا ضرر را می توان با توجه به سود پرداختی و کارمزد معامله و مدت مشخص کرد. چنانچه سود حاصل شده باشد، درصد سود بسیار بالا و چنانچه ضرر  حاصل شود، باز هم درصد ضرر بسیار قابل توجه خواهد بود. 

ابزارهای مالی در بازار سرمایه ایران 
1- ابزارهای مالی بر پایه بدهی یا استقراض 

2- ابزارهای مالی بر پایه مشارکت 

3- ابزار های مالی بر پایه اوراق مشتقه 

4- ابزارهای مالی بر پایه استقراض در بازار سرمایه ایران

1  استفاده از ابزار مالی بر پایه استقراض: به ویژه 1357 تا قبل از انقلاب اسلامی اوراق قرضه مجاز بود. پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل تصویب قانون  بانکداری بدون بهره یا ربا، آن دسته از ابزارهای مالی که دارای نرخ بهره ثابت بودند از فهرست اوراق بهادار مجاز حذف شدند. ولی به دلیل وجود تبصره های تکلیفی و سیاست های انقباضی دولت و افزایش نرخ ارز، استقراض از بازار پول جوابگوی تامین نیازهای مالی و نقدینگی مورد نیاز شرکت ها و موسسات تولیدی نبود. به مرور و بنا به ضرورت، ابزارهای مالی دیگری به بازار سرمایه ایران معرفی و معامله شدند. 

 
اوراق مشارکت: نوعی ابزار مالی اند که به منظور تامین مالی طرح های عمرانی دولت، شهرداری ها  و  شرکت های دولتی و خصوصی در کشور منتشر می شوند. توقف انتشار و فروش اوراق قرضه در شرایطی صورت گرفت که از یک سو بانک ها به لحاظ سیاست های پولی خاص در تامین اعتبار بخش های اقتصادی مشکلاتی داشتند و از سوی دیگر دولت نیز با گسترش دامنه فعالیت های اقتصادی خود، تعهدات مالی هنگفتی را برای خود ایجاد کرده و دچار کسری شدیدی بود. از این رو با توجه به توقف  انتشار اوراق قرضه، فکر ایجاد ابزاری مشابه اوراق قرضه که منع قانونی نداشته باشد و در  عین حال بتواند در حجم وسیع نیز منتشر و استفاده شود، مطرح شد. 

 اوراق مشارکت نوعی ابزار مالی ،1373 طبق دستورالعمل بانک مرکزی مصوب شهریور است که با مجوز بانک مرکزی ایران برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح های سودآور تولیدی و خدماتی (به استثنای امور بازرگانی) در چارچوب عقد مشارکت مدنی، توسط سازمان مجری طرح که مالکیت آنرا دارد منتشر می شود. در جدول اسلاید بعد انواع اوراق مشارکت و موضوعات مرتبط با این نوع ابزار مالی قابل استفاده و در بازار سرمایه ایران آمده است.

2- ابزارهای مالی بر پایه مشارکت یا مالکیت در بازار سرمایه ایران 
شاید بتوان گفت بخش قابل توجهی از ابزارهای مالی که در حال حاضر در بازار سرمایه ایران استفاده می شوند به سهام عادی محدود می شوند. این ابزار مالی بیانگر درصد مشارکت دارنده آن در شرکت است و سهامدار عادی به نسبت تعداد سهام از  کل سهام شرکت که در اختیار دارد، مالک شرکت به شمار می رود. سهام عادی معمولاً فاقد سر رسیدند. سایر ابزارهای مالی بر پایه مالکیت همچون سهام ممتاز، سهام مضاربه ای و سرمایه ای و سهام خاص در بازار سرمایه ایران در حال حاضر استفاده نمی شود. 

3- ابزارهای مالی بر پایه اوراق مشتقه در بازار سرمایه ایران 
حق تقدم خرید سهام؛ عبارت است از اختیاری که به سهامداران فعلی شرکت ها داده می شود تا تعدادی از سهام جدید شرکت را به قیمتی پایین تر از قیمت جاری سهام در بازار خریداری کنند. تفاوت بین قیمت حق تقدم خرید سهام و قیمت سهام در بازار را قیمت حق تقدم گویند. سهامداران که دارای حق تقدم خرید سهام می شود می توانند: تمامی با بخشی از حق تقدم را استفاده کند. تمامی یا بخشی از حق تقدم خود را در بازار به قیمت های جاری بفروشد. حق تقدم بیشتری بخرد.  هیچ اقدامی نکند و حق تقدم او باطل شود. 

واریز نامه های ارز صادراتی:  واریزنامه صادراتی ورقه هایی هستند که نشان می دهند صادر کننده ای کالایی مشخص را به خارج صادر کرده و ارز حاصل را با نرخ ،معین تعیین شده در بانک مرکزی به نظام بانکی فروخته است. به بیان دیگر، سندی است که به موجب آن اجازه داده می شود معادل مبلغ معینی ارز به وسیله صادرکننده خاص، شخص حقیقی یا حقوقی که در واریزنامه ناشی از آن قید شده است، صرف صادرات کالا کند یا اینکه از طریق یکی از کارگزاران بانک ها فقط در بورس اوراق بهادار بفروشد.