نمونه‌ های غیر احتمالی  

از مختصات اینگونه نمونه‌ها آن است که نتایج و شاخص‌هاى محاسبه شدهٔ آنها را نمى‌توان به جامعه آمارى تعمیم داد و بعبارتى استنباط آمارى بجز براى موارد مشابه از طریق آنها مقدور نیست و از این‌رو، اعتبار علمى ندارند. این نمونه‌ها عبارتند از:

1. نمونه‌گیری سهمیه‌ای 

2. نمونه‌گیری اتفاقی 

3. نمونهٔ وصفی 

4. نمونهٔ موردی 

 نمونه‌گیرى سهمیه‌اى 

در این روش تعداد نمونه‌ها مشخص مى‌شود و به همراه دستورالعمل‌ مصاحبه و پرسشگرى تحویل پرسشگر مى‌گردد تا شخصاً به میدان بررسى رفته و خودش افراد نمونه را با توجه به تعدادى که به وى داده شده انتخاب کند و از طریق مصاحبه با آنها اطلاعات لازم را گردآورى نماید.

این روش هرچند مورد حمایت عده‌‌اى قرار گرفته، چون در آن اصل شانس برابر براى کلیهٔ افراد جامعه رعایت نمى‌شود، ارزش علمى مطلوب ندارد و نمى‌توان به تعمیم نتایج آن اعتماد کرد. البته بسیارى از پژوهشگران مسائل اجتماعى و تجارى و نیز افراد و مؤسساتى که دربارهٔ عقاید و گرایش‌هاى انسان‌ها مطالعه مى‌کنند، از این روش استفاده مى‌نمایند. مؤسسه گالوپ در انتخابات سال ۱۹۴۸ از این روش استفاده کرد و پیش‌بینى آن درست از آب درنیامد و در انتخابات به جاى دیوئی، ترومن پیروز شد.

 نمونه‌گیرى اتفاقى 

این روش یکى از ساده‌ترین روش‌ها است؛ یعنى اینکه افرادى مورد مطالعه قرار مى‌گیرند که در دسترس قرار دارند و مصاحبه‌گر در چارچوب تعداد و حجم نمونه در مکان‌هاى خاصى مى‌ایستد و با هرکسى که از راه رسید مصاحبه مى‌کند، مانند خبرنگاران رسانه‌ها. این مکان‌ها ممکن است ایستگاه اتوبوس، بازار، فروشگاه بزرگ، سلف سرویس، رستوران، زیارتگاه، مدخل ورودى ساختمان و امثال آن باشد. نتایج این نمونه‌ها را نیز نمى‌توان تعمیم داد.
 

 نمونهٔ وصفى 

گاهى اوقات محقق براساس تجربهٔ شخصى یا تجارب تکرارى و مشابه دیگران یک گروه اجتماعى را معرف جامعه‌اى که به آن تعلق دارند مى‌یابد؛ مثلاً در بعد افکار و عقاید، آنها را منعکس‌کننده افکار جامعه مى‌یابد و مورد مطالعه قرار مى‌دهد، یا آموزگارى که با شناخت دانش‌آموزان خود اقدام به گروه‌بندى آنها براى آزمایش یک روش تدریس مى‌کند، در واقع نمونه‌اى را با نظر خویش وضع نموده است. نتایج این نمونه‌ها را هرچند بنظر مى‌رسد که معرف جامعه باشد، نمى‌توان به جامعه مورد مطالعه تعمیم داد.
 

 نمونهٔ موردى 

در تحقیقات توصیفى ژرفانگر صحبت از مطالعهٔ مورد خاص است که محقق به لحاظ ویژگى‌هایى آن را مورد مطالعه قرار مى‌دهد. در روان‌شناسی، تعلیم و تربیت و نیز تک‌نگارى‌ها چنین موارد خاصى یافت مى‌شود که به ناچار باید مورد مطالعه قرار گیرد؛ ولى نتایج حاصل از آن را نمى‌توان تعمیم داد، مگر در شرایطى که تعداد زیادى از موردهاى خاص مطالعه و نتایج مشابه یا مشترک استنتاج شده باشد که در این صورت به روش استقرائى مى‌توان یک نتیجهٔ کلى را استنتاج نمود.

منبع:

وایزبرگ، هربرت ف. و بروس د. براون؛ درآمدى بر تحقیق پیمایشى و تحلیل داده‌ها؛ ترجمهٔ جمال عابدی؛ ص ۲۴